Gdańsk, który do zakończenia 13-letniej wojny króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka z zakonem krzyżackim, przechodził różne koleje losu – podlegał władcom polskim, pruskim, był w trakcie wojny prusko-francuskiej wolnym miastem a w trakcie I wojny światowej pozostawał w granicach państwa pruskiego.

Pod koniec XIX w. w Gdańsku nastąpiło ożywienie polskiego ruchu społecznego i kulturalnego. W 1876 r. powstało Towarzystwo „Ogniwo”, a w 1884 r. Towarzystwo Ludowe „Jedność”, którego celem było uczenie miłości do Polski. Na początku XX w. powstał w Gdańsku Komitet Polskiej Tajnej Szkoły, który w 1910 r. odrodził się na poziomie szkoły średniej, którą prowadzili dr Franciszek Kręcki i dr Bernard Filarski. W Gdańsku działał również oddział organizacji Polaków zaboru Pruskiego „Straż”, a w 1917 r. powstało tajne Towarzystwo Filaretów, przygotowujące młodzież do walki o niepodległość.

Nadzieję odbudowania niepodległej Polski, obejmującej wszystkie ziemie z własnym wybrzeżem morskim, wzmógł wybuch powstania w Wielkopolsce w grudniu 1918 r. Dowództwo armii wielkopolskiej planowało w końcu stycznia 1919 r. rozszerzenie powstania na Pomorze z dotarciem do Gdańska włącznie. Wielu Polaków na Pomorzu podejmowało różne formy walki i oporu. Konspiracyjną działalność, partyzancką i organizacyjną, prowadziła Organizacja Wojskowa Pomorza, której szefem w grudniu 1918 r. został dr Franciszek Kęcki z Gdańska. Krótko przed objęciem Pomorza przez armię gen. Hallera, OWP przeformowała się w Straż Ludową. Jej zbrojną siłą była organizacja „Sokoła”. Nadzieje na przyłączenie Gdańska do Polski zostały zniweczone przez odwołanie decyzji o przybyciu wojska gen. Józefa Hallera do Polski drogą morską przez Gdańsk. Traktat pokojowy kończący I wojnę światową, na mocy którego Polsce przyznano Wielkopolskę, Pomorze po lewej stronie Wisły oraz część Górnego Śląska, ogłosił Gdańsk Wolnym Miastem.